Ondanks het sterk teruglopende aantal mensen dat een bijstandsuitkering nodig heeft, lopen de wachttijden voor het loket van sociale diensten niet terug. Het FNV heeft uitgevogeld dat 78% van de aanvragers langer dan een maand moet wachten tot er een besluit valt. Daardoor kunnen mensen in financiële problemen komen.
De vaste lezers hier weten dat ik dit soort onderzoeken vaak met een korreltje zout neem. De bevindingen van het FNV herken ik echter heel goed uit de praktijk van mijn werk (maatschappelijke opvang dak- en thuislozen). En dan gaat het niet om een enkel incidentje. Een paar voorbeelden.
Wat al jaren speelt is de terugkeer van gedetineerden. Na detentie moet in veel gevallen alles van de grond af worden opgebouwd: uitkering, een huis, het vinden van een baan. Veel van die mensen zijn reguliere klant van de sociale dienst. Je zou dus zeggen dat met één druk op de knop de uitkering geactiveerd zou kunnen worden. Dat is niet het geval. Het hele traject dient doorlopen te worden om vervolgens minimaal twee tot zes weken te wachten tot de eerste uitbetalingen plaats vinden. Zelfs een voorschot kan niet onmiddelijk worden verstrekt.
Het nadeel hiervan is dat, zelfs met onze hulp, de ex-gedetineerden slecht in staat zijn snel aan herstel van hun situatie kunnen beginnen. De kans op herstel is groter als men uit het oude circuit weet te blijven. Nu is men dus 2 tot 6 weken aangewezen op dat circuit, de dag- en nachtopvang. Men er ontmoet oude bekenden, men bivakkeert in de sfeer van mislukkingen, drugsgebruik en criminaliteit. De meesten zijn dan ook in korte tijd weer gedemotiveerd en raken verstrikt in bekende patronen die bijna altijd weer op de volgende detentie uitdraait. Je zou kunnen zeggen dat de wachttijden bij de sociale dienst indirect de draaideurcrimineel in stand houdt.
Maar goed, hier kun je de schouders nog ophalen en stellen dat een veel strukturelere aanpak, te beginnen vòòr of in de bajes, mensen bij de sociale dienst weghoudt. Er zijn helaas nog andere voorbeelden.
Regelmatig (1 tot 2x per maand) kloppen er mensen bij ons aan voor hulp bij voedselverstrekking. Ze krijgen dan een “overlevingspakket” mee, waar ze een paar dagen mee vooruit kunnen. Dat gaat niet zomaar. We verwijzen ze eerst door naar de voedselbanken. maar ook die kennen inmiddels wachttijden. We vragen wel de hemd van hun lijf. Waarom zit men ineens zonder geld?
Een aantal mensen is de dupe van de wachttijden bij de aanvraag voor een uitkering. De mensen hebben hun laatste centjes opgemaakt en dan komt de dag dat het op is. We komen hier mensen tegen die zelfs dan nog een paar dagen wachten tot ze hulp inroepen en hebben een aantal dagen tot soms 2 weken weinig tot niets gegeten. Wil men zo'n voedselpakket krijgen, dan willen we wel bewijzen zien van de situatie. Die kunnen de meeste mensen keurig overleggen en een telefoontje van ons naar de sociale dienst bevestigt dan vaak dat mensen nog wat langer moeten wachten. Dan krijgen ze dus dat voedselpakket en zo zijn wij de catering geworden van de wachtkamer van de sociale dienst.
Ook als de uitkering geregeld is kan het flink mis gaan. Want de sociale dienst mag dan traag zijn bij de honerering van aanvragen, veel sneller is men met het stopzetten van uitkeringen als een cliënt zich niet aan de regels houdt. Prima beleid, dat houdt de druk op de ketel en voorkomt dat een cliënt lui achterover gaat hangen en het allemaal wel best vindt.
Maar als de “strafmaatregel” op een fout bij de dienst berust, dan is dat niet zomaar hersteld. Iemand die om zo'n voedselpakket kwam vragen, deed dat, omdat de uikering was stopgezet wegens het niet inleveren van het maandelijkse controleformulier. Dat formulier was echter nooit opgestuurd. Een foutje ontstaan tijdens de verhuizing van het kantoor van de sociale dienst. De contactambtenaar had bij de cliënt toegegeven dat de fout bij de dienst lag en kon dat ook tegenover ons beamen. De cliënt had inmiddels wel een nieuw formulier gehad en onmiddelijk teruggestuurd. Twee weken nadien was de uitkering nog niet hersteld en het laatste dubbeltje op. Vijf dagen nadat de huishoudpot leeg was, klopte de cliënt pas bij ons aan, in de veronderstelling dat elke dag de uitkering weer uitbetaald zou worden.
Maandelijks één tot twee van dit soort gevallen is in een grote stad niet veel. Maar omdat we deze gevallen nu al weer ruim twee jaar aan ons voorbij zien trekken, beginnen we toch te geloven dat de wachtkamerstrategie een vast onderdeel van het ontmoedigingsbeleid der sociale diensten is geworden.